Jaime I el Conquistador
Hij is de hoofdpersoon van legendes over vleermuizen, hotels en scholen zijn naar hem vernoemd, en op 9 oktober worden er kransen gelegd bij zijn standbeeld: Jaime I el Conquistador. Maar wie is koning Jaime eigenlijk en waarom is hij zo belangrijk voor Valencia? Kort gezegd: hij is Valencia’s Vader des Vaderlands!
Een jonge koning
Jaime (of in het Valenciaans: Jaume) wordt in 1208 geboren als kroonprins van het Koninkrijk van Aragón in het noorden van Spanje. Hij heeft geen makkelijke jeugd: zijn vader, koning Pedro II, wil hem pas leren kennen als Jaime al twee jaar oud is. De relatie is zelfs zo slecht dat Jaime niet volgens traditie naar zijn opa Alfonso vernoemd wordt. In plaats daarvan steekt zijn moeder twaalf kaarsen aan, elk met de naam van een apostel. De laatste die uitgaat is de kaars van Jacobus: in het Spaans “Jaime”!
Als Jaime vijf jaar oud is, overlijden allebei zijn ouders. Er breekt een ware machtsstrijd uit in het koninkrijk van Aragón om wie de nieuwe voogd van Jaime wordt, en daarmee dus directe invloed heeft op de jonge koning. De paus grijpt hierbij in en overhandigt Jaime aan de Tempeliers, zodat hij van jongs af aan al omringd is door het gedachtegoed van de kruisvaarders.
Tot zijn twintigste moet Jaime constant vechten om zijn eigen keuzes te kunnen maken. Zo wordt hij op tienjarige leeftijd ‘volwassen’ verklaard en drie jaar later uitgehuwelijkt. Al die jaren zijn er opstanden van de Aragonese adelstand en is hij dus constant bezig om zijn autoriteit te laten gelden. Opnieuw krijgt hij hulp van de paus, zowel bij het oplossen van de burgeroorlog als bij het ongeldig verklaren van zijn eerste huwelijk.
Vroege veroveringen
Vanaf 1229 heeft Jaime dan eindelijk controle over zijn koninkrijk en kan het grote werk beginnen: de oorlog tegen de islamieten die al eeuwenlang grote gedeeltes van Spanje in handen hebben. Het eerste doelwit is het eiland van Mallorca, omdat islamitische piraten vanaf dat eiland veel handelsverkeer aanvallen.
In september steekt Jaime op 155 schepen met 1.500 ridders en 15.000 soldaten over naar het eiland. Twee maanden later valt de hoofdstad Palma de Mallorca. De koning laat een boek opstellen waarin alle ridders en soldaten een eerlijke beloning toebedeeld krijgen voor hun bijdrage aan de verovering: het Llibre del Repartiment de Mallorca. Mallorca zelf wordt een nieuw semi-onafhankelijk koninkrijk onder de overkoepelende Kroon van Aragón.
Jaime laat al snel zijn blik vallen op de naburige eilanden, maar een directe aanval is lastig in 1230. De aanval op Mallorca heeft Jaime’s militaire kracht flink wat gekost. Daarom besluit hij om te onderhandelen met Menorca. De islamieten van dat eiland accepteren Jaime al snel als koning, en het wordt vervolgens ingelijfd bij het Koninkrijk van Mallorca. Ze mogen wel zichzelf blijven regeren, voorlopig in ieder geval.
Vijf jaar later denkt Jaime weer voldoende soldaten te hebben en geeft hij de opdracht om Ibiza en Formentera te veroveren. Daarmee is Jaime dan koning van alle Balearische eilanden en de eerste fase van Jaime’s ambities is compleet!
De kruistocht voor Valencia
Maar Jaime rust niet op zijn lauweren: er zijn nog meer “Saracenen” die verdreven moeten worden! De overgrootvader en grootvader van Jaime hebben in overleg met de koningen van Castilië al afspraken gemaakt over welk gebied door wie veroverd mag worden. De finishlijn voor de Aragonese koning ligt daarmee net ten zuiden van de steden Xàtiva, Denia en Calpe.
De aanval begint echter in het noorden. In 1232 steekt Jaime de grens over en neemt hij het stadje Morella in. Zes jaar vechten later staan zijn legers in Puig de Santa Maria, ruim tien kilometer ten noorden van Valencia.
Op 21 april 1238 begint de aanval op de stad zelf. Het tentenkamp van Jaime ligt in de buurt van het dorpje Ruzafa. Er zijn flink wat schermutselingen, maar ondanks moedige pogingen lukt het Jaime niet om een doorbraak te forceren. Bij één van deze gevechten raakt de koning zelfs zwaargewond door een kruisboogpijl die hem raakt in zijn hoofd. Hij verliest hierdoor tijdelijk het zicht in zijn linkeroog.
Valencia veroverd
De belegering duurt vijf maanden en uiteindelijk begint zowel het eten als de moed van de islamitische Valencianen op te raken. Halverwege september opent de Valenciaanse leider Zayyan onderhandelingen. Op 29 september laat Zayyan de vlag van koning Jaime op één van de stadspoorten plaatsen als teken van overgave. Voor Jaime is dit één van de belangrijkste momenten van zijn leven:
“Toen ik mijn vlag boven de toren zag waaien, keerde ik naar het oosten en huilde, en kuste de aarde vanwege de grote barmhartigheid die God mij getoond had.”
Het islamitische leger krijgt ruim een week de tijd om de stad te verlaten. Op 9 oktober 1238 trekken de kruisvaarders triomferend de stad binnen. Deze datum wordt tegenwoordig gezien als de ‘geboortedag’ van de Valenciaanse Gemeenschap en wordt sinds 1338 jaarlijks groot gevierd!
Een nieuw koninkrijk
Eén jaar na de verovering van de hoofdstad roept Jaime officieel het Koninkrijk van Valencia in leven. Dit wordt, net als het Koninkrijk van Mallorca, een semi-zelfstandig koninkrijk onder de Kroon van Aragón. Dat betekent dat ze onder andere een eigen “grondwet” hebben, bekend als els Furs. Valencia zal een zelfstandig koninkrijk zijn van 1239 tot 1707, waarna het opgaat in het moderne Koninkrijk van Spanje.
Jaime vecht tot 1245 door om alle gebieden te veroveren die zijn grootvader en overgrootvader hiervoor hebben aangewezen. Eén stukje wat later bij het Koninkrijk van Valencia zal horen, valt daar tijdens Jaime’s leven nog buiten. Dat is een groot deel van de provincie Alicante, waaronder de steden Orihuela, Elche, en Alicante zelf. Dit gebied zal pas in 1305, tijdens het bewind van Jaime’s kleinzoon Jaime II, bij het koninkrijk worden ingelijfd.
In 1245, na dertien jaar, is de kruistocht voor Valencia officieel voorbij. Er leven echter nog heel veel islamieten in de regio, vaak uitgebuit door de nieuwe christelijke elite. Vanaf 1245 zijn er al snel grote opstanden door heel het koninkrijk onder leiding van de islamitische krijgsheer Al-Azraq. Deze worden door Jaime hardhandig neergeslagen. In verschillende steden en dorpen wordt de islamitische bevolking vervolgens volledig verbannen en hun huizen en bezittingen overgedragen aan nieuwe, christelijke kolonisten.
Kruisvaren verleer je niet…
Twintig jaar na de Valenciaanse kruistocht doet Jaime het gewoon nog een keer! Net ten zuiden van het Koninkrijk van Valencia ligt de islamitische regio Murcia. De koning van Castilië is van plan dit gebied te veroveren, maar heeft hulp nodig. Gelukkig is deze koning de schoonzoon van Jaime, die dus maar wat graag helpt, gratis zelfs! Als de Aragonese nobelen hierover klagen, antwoordt Jaime dat hij het doet “voor God en om Spanje te redden.”
In 1269 probeert Jaime nog eenmaal op kruisvaart te gaan, deze keer in het Heilige Land. Vanwege een storm strandt hij echter al in Frankrijk en besluit hij het op te geven. Hij is dan ook al 61 jaar en voelt zich oud worden.
Zeven jaar later, op 27 juli 1276, overlijdt Jaime I in het stadje Alzira op 68-jarige leeftijd. Er volgen vier dagen van officiële rouw. Hij wordt begraven in de kathedraal van Valencia, maar al snel verplaatst men zijn lichaam naar het klooster van Poblet in Catalonië. In de toekomst zullen zijn nakomelingen in een groot familiegraf naast hem begraven worden.
De nalatenschap van Jaime I
Het is dus niet voor niets dat koning Jaime I van Aragón de bijnaam “el Conquistador”, ofwel “de Veroveraar” krijgt. Tijdens zijn bewind verovert hij niet alleen de Balearen, maar verlegt hij de grens van zijn koninkrijk op het Spaanse schiereiland ruim 250 kilometer naar het zuiden. Hij is daarmee de Vader des Vaderlands van zowel Mallorca, Menorca, Ibiza, Formentera als Valencia.
Jaime wordt gezien als de grondlegger van de Valenciaanse identiteit. Dankzij hem bestaat Valencia als zelfstandige regio, met haar eigen wetten, gewoontes en taal. Dit koninkrijk duurde in de letterlijke zin bijna 500 jaar lang, maar eigenlijk bestaat het nog steeds! De huidige regio van de Valenciaanse Gemeenschap heeft namelijk dezelfde grenzen en nog steeds haar eigen taal. Ook het huidige Valenciaanse regionale parlement en kabinet, de Corts en de Generalitat, kunnen hun ontstaan toeschrijven aan koning Jaime.
Dankzij Jaime’s grote territoriale uitbreidingen en het instellen van grote instituties en doorslaggevende wetten (waaronder het Llibre del Consulat de Mar, een belangrijk wetboek voor internationale overzeese handel) breekt er een gouden eeuw aan voor de Kroon van Aragón waarin het een enorm rijk, machtig en invloedrijk koninkrijk wordt. Valencia profiteert daar flink van mee en is al snel de grootste en machtigste stad.
Dat we zoveel over Jaime weten is niet toevallig. Hij is namelijk de eerste middeleeuwse koning die een “autobiografie” schreef, alhoewel hij zelf waarschijnlijk niet kon lezen of schrijven. Zijn Llibre dels Fets, het “Boek der Daden”, werd waarschijnlijk door hem gedicteerd en vervolgens opgeschreven door iemand anders. Dit boek staat bekend als één van de vier belangrijkste kronieken geschreven in de Catalaans-Valenciaanse taal.
Jaime is uiteindelijk de langst regerende koning van de Spaanse geschiedenis geworden. In totaal bekleedt hij dit ambt 63 jaar lang. Daarmee zijn er maar acht Europese koningen en koninginnen die ooit langer aan de macht zijn geweest!
Wist je dat…
- …Jaime’s beroemde drakenhelm fictief is? De draak werd pas een officieel teken van het koninklijk huis van Aragón onder koning Pedro IV van Aragón, ruim 100 jaar later.
- …je koning Jaime (inclusief de hierboven genoemde drakenhelm) op twee plekken kunt terugvinden in Valencia? Zijn standbeeld staat in het parkje van Plaça d’Alfons el Magnànim, en zijn buste staat in het Museo Histórico Municipal van het stadhuis. In dat laatste museum vind je ook de vlag die Zayyan boven de stad liet wapperen om de overgave aan te kondigen.
- …de vleermuis van het stadswapen van Valencia ook vaak in verband wordt gebracht met Jaime I? Volgens een legende zou dit beest hem mogelijk gewaarschuwd hebben voor een islamitische verrassingsaanval.